Một
trong số những nhân vật xuất chúng được giới trí thức và rất đông người
Việt Nam đầu và giữa thế kỷ trước ghi nhận đã có những đóng góp rất lớn
trong cuộc hiện đại hóa văn hóa Việt Nam là Nguyễn Văn Vĩnh
(1882-1936). Oái oăm thay, ông lại là một trong những người còn rất ít
được biết đến đối với công chúng đương đại. Theo nhiều nhà nghiên cứu,
trước tác của học giả Nguyễn Văn Vĩnh hiện đang ở tình trạng tản mát và
có nguy cơ bị mất mát, hủy hoại.
Lịch
sử Việt Nam giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX có một ý nghĩa hệ
trọng, được ví như bản lề của một cuộc chuyển hóa quyết liệt ; nhiều
thay đổi dữ dội đã diễn ra trong lòng chế độ thuộc địa và bảo hộ Pháp
đưa xã hội Việt Nam, từ một vương quốc nằm trong quỹ đạo của đế chế
Trung Hoa, bước vào kỷ nguyên hiện đại.
Một
trong số những nhân vật xuất chúng được giới trí thức và đông đảo người
Việt Nam đầu và giữa thế kỷ trước ghi nhận đã có những đóng góp rất lớn
trong cuộc chuyển hóa này là Nguyễn Văn Vĩnh. Oái oăm thay, ông lại là
một trong những người còn rất ít được biết đến đối với công chúng Việt
Nam, đặc biệt ở miền Bắc Việt Nam trước năm 1975 và sau năm 1975 trên
toàn quốc. Quan niệm chính thống trong một thời gian dài đã lên án
Nguyễn Văn Vĩnh, vì bị coi là người cộng tác với chính quyền thực dân
trên phương diện văn hóa.
Thời
gian trôi qua, mối quan hệ giữa các quốc gia liên quan đã có nhiều thay
đổi, từ đối địch chuyển thành bè bạn, nhu cầu hiểu biết khách quan về
lịch sử tăng lên… ; thái độ đánh giá cực đoan và hẹp hòi đối với các
nhân vật lịch sử, vốn chịu búa rìu của quan niệm chính trị chính thống
một thời, đã và đang bị vượt qua. Cuộc đời dấn thân vì sự nghiệp phát
triển chữ Quốc ngữ và truyền bá các giá trị của nền văn minh phương Tây,
chủ yếu là văn minh Pháp của Nguyễn Văn Vĩnh, đang dần dần sống lại, và
ngày càng trở thành một đối tượng hấp dẫn đối với giới chuyên môn, cũng
như công chúng rộng rãi.
Năm 2007 ra đời bộ phim về Nguyễn Văn Vĩnh mang tên « Mạn đàm về người man di hiện đại »,
bốn tập, dài 215 phút, do đạo diễn Trần Văn Thủy và nhà quay phim
Nguyễn Sỹ Bằng thực hiện, với sự cộng tác và đài thọ của gia tộc văn
hào, đặc biệt là người cháu nội, ông Nguyễn Lân Bình, cũng là người xây
dựng kịch bản cho phim. Năm 2007 cũng là năm kỷ niệm 100 năm ra đời của
Đông Kinh Nghĩa Thục (1907), phong trào hiện đại hóa đầu tiên ở Việt
Nam, mà Nguyễn Văn Vĩnh là một nhân vật quan trọng. 2007 cũng là dịp 100
năm ra đời của tờ Đăng Cổ Tùng báo (tờ báo đầu tiên bằng quốc ngữ ở
miền Bắc Việt Nam), do ông François-Henri Schneider người Pháp sáng lập,
và chính Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút.
Nhiều nỗ lực sưu tầm và giới thiệu trước tác của văn hào đã được thực hiện, đặc biệt do gia tộc Nguyễn Văn Vĩnh và
một số nhà nghiên cứu, sưu tập. Trong số những nghiên cứu công phu gần
đây phải nhắc đến luận án tiến sĩ của nhà nghiên cứu người Pháp
Emmanuelle Affidi mang tựa đề « Ðông Dương Tạp Chí (1913-1919), une
tentative de diffusion du discours et de la science de l’Occident au
Tonkin : l’interculturalité, un enjeu colonial entre savoir et pouvoir
(1906-1936) » (tạm dịch là :Ðông Dương Tạp Chí (1913-1919),
một nỗ lực truyền bá các hiểu biết và khoa học Phương Tây tại Bắc Kỳ :
quan hệ liên văn hóa – một cuộc chơi giữa tri thức và quyền lực thời
thực dân [1906-1936]). Luận án dày 793 trang này được bảo vệ năm 2006
tại đại học Paris Diderot – Paris 7. Đông Dương Tạp chí, như
chúng ta biết, là một ấn phẩm được nhiều nhà nghiên cứu Việt Nam đầu thế
kỷ ghi nhận có vai trò quyết định trong việc nâng tầm chữ Quốc ngữ, trở
thành một ngôn ngữ chính thức tại Việt Nam, thay thế cho chữ Hán. Bên
cạnh đó, điều mà nhà nghiên cứu Emmanuelle Affidi muốn lý giải, qua luận
án này, là vai trò độc nhất vô nhị của Nguyễn Văn Vĩnh trong việc
truyền bá các hiểu biết và giá trị của văn minh phương Tây hiện đại, đặc
biệt qua việc dịch sang chữ Quốc ngữ nhiều tác phẩm tiêu biểu của nền
văn chương Pháp.
Ngược lại, như ghi nhận của nhà sưu tầm Nguyễn Lân Bình : " (...)
Nguyễn Văn Vĩnh rất chú trọng không phải chỉ dịch các tác phẩm văn học
hoặc triết học từ tiếng Pháp sang tiếng Việt nhằm đem đến sự nhận thức
mới cho người Việt Nam, mà ông còn cố gắng chọn lọc các tác phẩm trong
kho tàng ít ỏi của văn hóa Việt Nam thời đó để dịch sang tiếng Pháp với
mục đích chứng minh và giúp người Pháp hiểu được tâm hồn người Nam", đặc biệt với kiệt tác Truyện Kiều.
« Nước Nam ta mai sau này, hay dở cũng ở chữ quốc-ngữ » (lời tựa Tam Quốc Chí bản
dịch tiếng Việt 1909), câu nói nổi tiếng của Nguyễn Văn Vĩnh được nhiều
người truyền tụng - một kêu gọi hành động mang dáng dấp của một lời
tiên tri -, vẫn còn là một thách đố chứa đầy bí ẩn đối với việc nhận
thức về tiếng Việt, trong quá trình đột biến để trở thành một ngôn ngữ
quốc gia.
Những trước tác của Nguyễn Văn Vĩnh đã đóng góp như thế nào vào việc « cách mạng »
chữ Quốc ngữ ? Bên cạnh những thành công của chữ Quốc ngữ ít ai phủ
nhận, những vấn nạn của nền văn hóa Việt Nam đương đại, những vấn đề mà
tiếng Việt hiện nay phải đối mặt trước các trào lưu đe dọa sự tồn tại
của một ngôn ngữ mang tính chuẩn mực… và cả nhiều giới hạn của tiếng
Việt phải chăng không phải không có ít nhiều gốc rễ ngay từ giai đoạn
hình thành ngôn ngữ quốc gia mới này ?…
Trong
thời gian gần đây tại Việt Nam, việc khôi phục lại các di sản chữ Quốc
ngữ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, trong đó có di cảo của văn hào Nguyễn
Văn Vĩnh, bắt đầu thu hút được sự chú ý của công luận. Đây là điều mà
nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân - người vừa được trao giải thưởng của Quỹ
Văn hóa Phan Chu Trinh, vì công lao khôi phục tác phẩm của Phan Khôi -,
đã ví như một hành động « trục vớt », có nghĩa là một điều cần
được làm rất khẩn cấp, trước nguy cơ hủy hoại nhanh chóng. Rõ ràng, chỉ
có thể hiểu được thực sự và chính xác về những gì những người như Nguyễn
Văn Vĩnh đã làm, nếu như có được trong tay đầy đủ các tư liệu.
***
Mới đây tại Việt Nam, ngày 17/2/2012 Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh và Nhà xuất bản Tri thức đã tổ chức hội thảo “Nguyễn Văn Vĩnh và hành trình chữ Quốc ngữ”,
để bàn về kiến nghị Nhà nước Việt Nam xem xét lấy một ngày trong năm để
kỷ niệm chữ Quốc ngữ (chữ viết Quốc gia) và thành lập Hội đồng khoa học
cấp Nhà nước đánh giá toàn bộ sự nghiệp của Nguyễn Văn Vĩnh.
Ngày
10/6/2012, Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh và Nhà Xuất bản Tri thức đã kết
hợp cùng với gia tộc học giả Nguyễn Văn Vĩnh, tổ chức lễ kỷ niệm 130 năm
ngày sinh của ông (15/06/1882 - 15/06/2012). Tại buổi kỷ niệm này, nhà
sử học Dương Trung Quốc, cũng là người am hiểu về lịch sử báo chí chữ
Quốc ngữ Việt Nam, có một nhận định : « Chúng ta mới có một số bài
viết, một vài cuộc hội thảo, một bộ phim chưa được quảng bá… có được bao
nhiêu người hiểu về Nguyễn Văn Vĩnh đâu?! Chúng tôi biết đã có những nỗ
lực to lớn và phải là những nỗ lực to lớn chúng ta mới hiểu được con
người này. Tôi biết những nỗ lực của con cháu cụ Vĩnh trong việc tập
hợp, tìm kiếm tư liệu rất khó khăn, tốn kém. Trong lưu trữ của chúng ta
có biết bao nhiêu tài liệu, những tư liệu lịch sử liên quan đến Nguyễn
văn Vĩnh còn đang đọng trong kho lưu trữ ở trong nước và nhất là ở nước
ngoài, đặc biệt là ở Pháp. Chúng ta hầu như chưa động chạm đến được bao
nhiêu. »
Về
di sản của Nguyễn Văn Vĩnh và thực tế của việc sưu tập và bảo tồn các
trước tác của văn hào, tạp chí của RFI giới thiệu với quý vị một số nhận
xét và chia sẻ của ông Nguyễn Lân Bình, người nhiều năm công phu phục
dựng lại di sản của nhân vật lớn lao này.
No comments:
Post a Comment